Bloeddonorerkenningen

De eerste Nederlandse onderscheiding voor bloeddonaties, de Karl Landsteiner-penning, werd ingesteld door het Hoofdbestuur van het Nederlandse Rode Kruis bij besluit van 29 mei 1931. Hij werd toegekend in drie graden:

In goud	in buitengewone gevallen aan personen, die zich op zeer bijzondere wijze voor de bloedtransfusiedienst verdienstelijk hebben gemaakt.
In zilver	aan personen, die zich voor de organisatie en de bloei van de bloedtransfusiedienst op bijzondere wijze verdienstelijk hebben gemaakt.
In brons	aan bloedgevers, voor vijf maal bloeddonatie

In de periode van 24 april 1942 tot 2 maart 1944 werd de zilveren penning verleend aan bloedgevers voor vijftien maal bloeddonatie. De bronzen penning werd vóór 17 november 1939 reeds bij de eerste bloeddonatie vergeven. In de periode van 17 november 1939 tot 24 april 1942 werd hij voor drie maal bloeddonatie vergeven.

Het is een ronde penning, welke aan de voorzijde de naar links gewende beeltenis van Karl Landsteiner vertoont met het randschrift "PROF^.D^R.KARL^.LANDSTEINER". Het ontwerp is van de bekende stempelsnijder Jac.J. van Goor.

Van de keerzijde zijn drie verschillende versies bekend. De eerste had een gearceerd kruis met de tekst "AFDEELING ROTTERDAM ^. APRIL 1930 ^. BLOEDTRANSFUSIEDIENST" met het randschrift "HET NEDERLANDSCHE ROODE KRUIS ^. SANGUINE SANGUINEM SANANTI".Deze versie werd door de afdeling Rotterdam gegeven in de periode 1931-1939. Daarnaast bestond er een landelijke keerzijde zonder het opschrift "AFDEELING ROTTERDAM ^. APRIL 1930 ^." welke in de periode 1932-1939 werd uitgereikt.
De keerzijde van de derde versie vertoont een pelikaan met opengeslagen vleugels, welke met haar snavel haar borst openprikt om met haar bloeddruppels een nest met drie jongen te voeden. De pelikaan stond in de middeleeuwen symbool voor naastenliefde. Links boven de pelikaan het embleem van het Rode Kruis. Gelijklopend met de vleugels, en onderbroken door het Rode Kruis-embleem, de tekst: "SANGUINE SANGUINEM SANATI". Om het geheel het randschrift "HET NEDERLANDSCHE ROODE KRUIS ^. BLOEDTRANSFUSIEDIENST". Deze keerzijde werd in de periode 1939-1971 gebruikt.

Tot 1959 had de penning een middellijn van 50 millimeter. In de periode 1959-1971 was de middellijn 40 millimeter.

De penning werd gefrabiceerd bij Koninklijke Begeer te Voorschoten.

Bij besluit van het Hoofdbestuur van 2 maart 1944 werd voor bloeddonatie een tweede onderscheiding ingesteld: de Karl Landsteiner-plaquette. Deze bronzen penning in de afmetingen 70 bij 100 millimeter vertoonde aan de voorzijde het naar links gewende portret van Karl Landsteiner. Hierboven stond vermeld: "PROF.D^R. KARL LANDSTEINER". Onder het portret staat: "AANGEBODEN AAN /     / DOOR HET / NED.ROODE KRUIS / VOOR HET GEVEN VAN / 15 MAAL BLOED". Hieronder stond weer de Pelikaan met haar drie jongen tussen twee Griekse kruizen. Bij besluit van 28 november 1956 werd besloten dat de bronzen plaquette na tien bloeddonaties werd vergeven. Een zilveren plaquette werd vanaf die datum uitgereikt voor 25 bloeddonaties.
Dit was echter van korte duur, want reeds in 1959 besloot men de penning te verkleinen. Het formaat zou voortaan 60 bij 80 millimeter zijn. De voorzijde vertoont nu de voorzijde van de Karl Landsteiner-penning tussen twee Griekse kruizen in. Hieronder staat in reliëf: "VOOR HET 20 MAAL / GEVEN VAN BLOED / AANGEBODEN DOOR / HET NED.ROODE KRUIS / AAN", waarna op een verhoogde balk de naam van de ontvanger gegraveerd kon worden.
In 1971 werd de plaquette tijdelijk afgeschaft en vervangen door de later te bespreken Bloeddonormedaille. In 1977 werd echter besloten de plaquette weer in te stellen. Nu kreeg men de bronzen plaquette bij 60 maal bloed geven en een verzilverd bronzen plaquette bij 80 maal bloed geven. De plaquette werd in 1995 definitief afgeschaft.

De derde onderscheiding voor bloedgevers werd ingesteld bij besluit van het dagelijks bestuur van 3 augustus 1956: De Rode Kruis-draagspeld. Deze zwaar vergulde bronzen draagspeld werd uitgereikt bij vijftig bloeddonaties. Op 28 november 1958 werden de toekenningscriteria omlaaggesteld: na die datum kreeg men de draagspeld na veertig bloeddonaties. De draagspeld werd in 1971 afgeschaft.

In de periode 1958-1977 verschijnen er een aantal onofficiële donorspeldjes, welke door plaatselijke afdelingen, buiten de officiële erkenningen om, aan bloeddonoren werden vergeven. Hiervan zijn mij drie verschillende types bekend.

De eerste is een verzilverde speld met een middellijn van 19 millimeter. De speld is gelijk aan de derde keerzijde van de Landsteiner-penning en werd gegeven bij een eerste bloeddonatie. Bij 5, 10, 15, 20, 25, 30 of 35 bloeddonaties werd de speld gegeven met het respectievelijke cijfer in het kruis.

Type nummer twee is gelijk aan type één, doch slechts 15 millimeter in middellijn en zonder het opschrift "SANGUINE SANGUINEM SANATI".

Type nummer drie is van wit kunststof en heeft de vorm van een zwaar gestylleerde pelikaan met op haar borst een rood kruis. De verleningscriteria waren gelijk aan type één en twee.

De Bloeddonormedaille is van 1971 tot en met 1977 gebruikt. Zij werd gegeven bij vijf bloeddonaties.
De medaille was uitgevoerd in gepatineerd brons en toonde aan de voorzijde de pelikaan op een achtergrond van zonnestralen. Het Rode Kruis steekt aan de onderzijde uit de medaille. De keerzijde van de medaille is vlak. De medaille werd gedragen aan een lintje in de kleuren rood-wit-rood.
Op het lint van de medaille werden ronde gespen met cijfers gedragen voor verdere bloeddonatie, te weten: 20, 40, 60, 80 en 100 maal.

Het lint van de Bloeddonormedaille wordt nog steeds door veel militairen, politie-ambtenaren en Rode Kruis-medewerkers als baton op het uniform gedragen. Het heeft echter nooit een officiële status gehad en dat zal het ook nooit krijgen. Het mag dan ook officieel niet gedragen worden.

Van 1977 tot 1995 werd er gebruikt gemaakt van een ovaal draaginsigne waarop de pelikaan met een rood kruis op de linkerzijde van zijn borst. De pelikaan was omgeven door een krans van oranjeloof. Bij heren was het draaginsigne in de vorm van een reversknoop, bij dames in de vorm van een broche. Het insigne werd gegeven in brons voor vijf bloeddonaties, in verzilverd brons voor 25 bloeddonaties en in verguld brons voor 50 bloeddonaties. De insignes werden uitgereikt met een 'zakformaat' oorkonde.

Ik ben het draaginsigne ook tegengekomen op een baton:

Bij de eerste bloeddonatie ontving men een kunststof speldje in de vorm van een rode bloeddruppel met aan de voorzijde een wit vierkant met het rode kruis. Bij tien bloeddonaties ontving de donor een dankkaart en bij 60 of 80 bloeddonaties een bronzen, respectievelijk zilveren Landsteiner-plaquette.
Bij honderd bloeddonaties ontving men de bronzen Medaille van Verdienste van het Nederlandse Rode Kruis.

Uiteindelijk is in 1995 gekozen om het hele stelsel van bloeddonorerkenningen te wijzigen. Er werd toen besloten om over te gaan op een onderscheiding die slechts één vorm zou hebben: een bloeddruppel met een rood kruis er in. Bij 5, 10 en 15 bloeddonaties krijgt men de druppel in speldvorm (respectievelijk brons-, zilver- en goudkleurig). Bij 40, 60 of 80 bloeddonaties wordt er een plaquette (in druppelvorm) in brons-, zilver- of goudkleur toegekend en bij 100 bloeddonaties krijgt men een gestylleerde bloeddruppel op een statief (een zogenaamd plastiek) met het opschrift "VOOR 100 KEER BLOEDGEVEN".

Literatuur

"Reglement op de Landsteiner-penning, -plaquette en draagspeld

Artillac Brill, P.J. d’, Sr. (1951). Beknopte geschiedenis der Nederlandse ridderorden. ’s-Gravenhage, Martinus Nijhoff.
Verspyck, Jhr. G.M. (1967). Het Nederlandsche Roode Kruis (1867-1967). Nijkerk: Uitgeverij G.F. Callenbach N.V.
Wagenaar, B.W. (2006, september). De Landsteinerpenning van het Nederlandse Rode Kruis. Decorare. 16, p. 9-16.